W tych dniach szczególnego znaczenia nabiera cnota męstwa. W niniejszym wpisie przypominam fragment mojej książki "Wychować człowieka szlachetnego", (niestety nakład wyczerpany) dotyczący tej ważnej sprawności moralnej.
Męczeństwo jest głównym aktem męstwa, najdoskonalszym czynem ludzkim, „znakiem największej miłości” [1]. Zgoda na śmierć wynika z miłości do Pana Boga i może wyrażać się w męczeństwie za wiarę, bliźnich lub Ojczyznę. Zadaniem męstwa jest przezwyciężenie bojaźni rodzącej się ze smutku przed utratą życia [2]. Drugim uczuciem, które może stanąć na drodze do realizacji męstwa, jest nadmierna śmiałość, popychająca do czynów stwarzających pozory męstwa, a w rzeczywistości będących tylko nierozsądną brawurą [3].
Męczeństwo jest głównym aktem męstwa, najdoskonalszym czynem ludzkim, „znakiem największej miłości” [1]. Zgoda na śmierć wynika z miłości do Pana Boga i może wyrażać się w męczeństwie za wiarę, bliźnich lub Ojczyznę. Zadaniem męstwa jest przezwyciężenie bojaźni rodzącej się ze smutku przed utratą życia [2]. Drugim uczuciem, które może stanąć na drodze do realizacji męstwa, jest nadmierna śmiałość, popychająca do czynów stwarzających pozory męstwa, a w rzeczywistości będących tylko nierozsądną brawurą [3].
Wady: tchórzostwo i nadmierna śmiałość[4]
Brak opanowania strachu, czyli tchórzostwo, jest podstawową wadą męstwa. To ono jest przyczyną wycofywania się człowieka w sytuacji zagrożenia. Odróżnić trzeba pojedynczy akt tchórzostwa (który mimo wszystko jest przejawem niedoskonałości cnoty) od bojaźliwości, czyli stanu ciągłego zalęknienia.
Bywają też odwrotne sytuacje: ktoś decyduje się na wielki czyn pod wpływem nagłego impulsu, a nie w wyniku uformowanej wcześniej dyspozycji moralnej. Oczywiście taki czyn jest godny pochwały, ale nie wypełnia warunków cnoty, a nawet może być czymś nagannym, gdy jego podłożem będzie próżność i chęć sławy pośmiertnej. Na podobnej zasadzie plotkarz, powstrzymujący niekiedy swój język przed plotkowaniem, nie zasługuje jeszcze na miano opanowanego.
O ile ze strachem wiąże się tchórzostwo, to nieumiarkowana śmiałość prowadzi do braku obawy przed czymś, co – zgodnie z rozumem i sumieniem – powinno budzić naszą bojaźń. Klasycznym przykładem takiego czynu jest samobójstwo. Jest to czyn sprawiający pozory męstwa, motywowany jednak pobudkami egoistycznymi.
Wskazania pedagogiczne
Lęk przed śmiercią jest lękiem pierwotnym. Opanowanie go gasi niejako wszystkie inne lęki [5]. Formowanie cnoty męstwa polega przede wszystkim na nabywaniu umiejętności poskramiania strachu przy jednoczesnym zwalczaniu wszelkich przejawów nadmiernej śmiałości. Praca w tym zakresie obejmuje: a) poszukiwanie motywacji w religii i przykładach życia innych ludzi, b) przełamywanie lęku poprzez ćwiczenie woli w jego pokonywaniu.
(Oczywiście męstwo ma dla chrześcijanina przede wszystkim charakter nadprzyrodzony, ale do pewnego stopnia można je formować metodami wychowawczymi.)
(Oczywiście męstwo ma dla chrześcijanina przede wszystkim charakter nadprzyrodzony, ale do pewnego stopnia można je formować metodami wychowawczymi.)
Przypisy:
1. Św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, II-II, q. 124, a. 3.
2. Por. tamże, q. 123, a. 3 i 4.
3. Suma teologiczna, II-II, q. 126, 127.
4. Por. dz.cyt.
5. Por. A. Żuk, Filozofia walki, Lublin 1996, s. 139.
